Zespół szybu "Teresa" ograniczony jest od wsch. ul. Noworudzką, od płn. zwałem skały płonnej i położonym pomiędzy nim a ul. Świdnicką miejskim wysypiskiem Śmieci (w miejscu dwu z dawnych stawów osadnikowych, trzeci położony był na wsch. od ul. Noworudzkiej, wzdłuż ul. Bystrzyckiej - d at 90. XX w. na zrekultywowanym obszarze funkcjonuje stacja benzynowa), od zach. drogą gruntową, wzdłuż której zlokalizowany był w XIX w. oddział smołowni koksowni kopalnianej a w latach międzywojennych wytwórnia smoły. Tutaj, między szybem "Teresa" a "Anton" zlokalizowana była też sortownia. Szyb "Teresa" - nadszybie i wieża nadszybowa usytuowany jest na działce centralnie. Od płd. w zabudowie luźnej graniczy z nim bud. maszynowni i kompresorowni. Od wsch. obszerne podwórze zamknięte jest, wzdłuż ulicy Noworudzkiej, zwartą zabudową dawnego bud. administracyjnego i cechowni, łaźni górniczej oraz rozdzielni energetycznej oraz bud. mieszkalnym personelu technicznego rozdzielni i elektrowni przemysłowej, od płd. podwórze ogranicza wyniosła bryła transformatora i dawnej siłowni energetycznej - później rozdzielni energetycznej. Płn.-wsch. strefę zabudowy działki kształtuje zwarta bryła dawnych stajni i stodoły (obecnie przebudowana należy do firmy PPHU "LIVS", sp. z o.o. Jerzego Mazura, znanego kierowcy sportowego formuły A I uczestnika rajdu Paryż - Dakar, prowadzącej tutaj salon samochodowy; w 1992 r. firma ta nabyła również d. bud. admin., cechowni i rozdzielni energet. adaptując go dla potrzeb salonu samochodowego.

   Od pocz. XIX w. do ok. 1916 r., w płn.-wsch. części obecnego bud. admin.socjalnego zlokalizowany był szyb wentylacyjny "Jakob". Inny szyb wentylacyjny - "Anton" usytuowany był ok. 50 m. na zach. od nadszybia szybu "Teresa". Na jego reliktach powstała sortownia, a z pocz. XX w. żelbetowe zbiorniki węgla - zlikwidowane w latach 70-tych XX w.

   Z zespołem szybu wiąże się również bud. mieszkalny usytuowany za d. stajniami, w kierunku na Wałbrzych (w odl. ok. 10 m.) dla Średniej kadry technicznej kopalni. Nadal pełni funkcje mieszkaniowe, a pochodzi z lat 90-tych XIX w.

   Nadszybie szybu "Teresa" i wieńcząca je stalowa wieża nadszybowa stanowią wyraźną dominantę zespołu, który od wsch. kształtowany jest zabudową jednokondygnacyjną, od płn-wsch. dwukondygnacyjną zaś od płd. wysokimi bryłami transformatora i niższej rozdzielni 10 kV - dawnej elektrowni.

   Wszystkie obiekty zespołu wzniesiono w konstrukcjach murowanych z cegły ceramicznej pełnej bądź szkieletowych, żelbetowych z wypełnieniem murowym. Tynkowane i bielone elewacje nadszybia wyraźnie kontrastowały z elewacjami otaczających je budynków przemysłowych i admin.-socjalnych, których ceglane elewacje licowano i spoinowano, kształtując je w duchu historyzmu operującego zróżnicowanym detalem wykonywanym w cegle spoinowanej (opaski, gzymsy, odcinkowe sklepienia otworów okiennych), który czerpał z repertuaru form właściwych dla Rundbogenstilu przemysłowego i "romanizmu".

   Teren wokół Kozic i Rusinowej w XVIII w. należał do ro?dziny von Crauss, właścicieli majątku rycerskiego. Pro?wadzili działalność górniczą od wielu lat, wiadomo, że w latach 40-tych XVIII w. założyli kopalnię podziem?ną. Usytuowane tutaj pola górnicze: Gnade Gottes (nadanie 1771), Glückauf (1772), Bergrecht (1772), Caesar (1773) oraz Neue Gnade Gottes (1776) prze?chodziły w XVIII i pocz. XIX w. liczne przemiany własnościowe, łączono je i dzielono.

   W 1863 r. powstałą na ich bazie w 1833 r. kopalnię "Consolidierte Caesar" na?był wałbrzyski fabrykant porcelany Karl Krister, jego spad?kobiercy w 1877 r. połączyli sąsiadujące z nią po?la górnicze w jeden organizm - kopalnię "Neue Cons. Caesar". Udziały gwarectwa wykupiła w 1877 r. inna spół?ka - gwarectwo C. Kulmitz, której twórcą był Fryderyk Kulmitz - właściciel wielu zakładów prze?mys?łowych na Śląsku, w tym kopalń węgla kamiennego, bru?natnego oraz rud. W 1921 r. jego spadkobiercy sprzedali kopalnię hrabiemu Hochbergowi z Książa.

   W 1925 r. kopalnię "Neue Cons. Caesar" unie?ru?cho?mio?no, wyrobiska uległy zatopieniu. Majątek przeka?zano w 1930 nowej spółce akcyjnej "Walden?bur?ger Bergwerks A.G.". Powstała na ba??zie ma?jąt?ku kopalń należących do rodziny Hochbergów (ich głównym akcjonariuszem był ksią?żę pszczyński Hochberg).

   W 1945 r. pole kopalni Caesar - jako część pola wschod?niego ("Chwalibóg") kopalni "Julia" (później prze?mianowanej na "Biały Kamień" a następnie "Thorez") wzię?to pod polski zarząd państwowy, a w 1946 r. znacjonalizowano.

   Początkowo zarząd przemysłem górniczym spoczywał w rękach Dolnośląskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglo?wego z siedzibą w Wałbrzychu (utworzone w 1945 r.). W 1982 r. zastąpiło je Zrzeszenie Kopalń Wę?g?la Kamiennego w Wałbrzychu. W 1984 r. w jego miej?sce powołano Dolnośląskie Gwarectwo Węglowe, a w 1988 r., w wyniku likwidacji ogniw pośrednich za?rzą?dzania przemysłem, jednostką nadrzędną dla ko?palń wałbrzyskich stało się Ministerstwo Przemysłu i Handlu.

   Podkreślmy, że na terenie Rusinowej do 1945 r. nie istniała kopalnia imieniem "Teresa". Pole "Teresa" to nazwa umowna, nadana w 1945 r., części nieczynnej od 1923 (1925 r.) kopalni "Caesar". Przypuszczalnie w trakcie nominowania pól górniczych w 1945 r. rolę odegrała tu nazwa jednego z szybów kop. "Caesar" - "Teresa". Natomiast kopalnia i pole górnicze "Theresie" znajdowała się w Starym Zdroju-Wałbrzychu, a jako samodzielna jednostka funkcjonowała w latach 1787 do 1857. Później włączono ją do kopalni "Segen-Gottes" ("Chwalibóg").

   Na historię pola "Teresa" składają się dzieje eksploatacji złoża w kopalniach, względnie polach górniczych: "Glückauf", "Caesar", położonych w centrum, "Bergrecht" na północy, "Gnade Gottes" i "Neue Gnade Gottes" położonych na południu pola "Teresa". Eksploatację górniczą podjęto tutaj zapewne już w XVI w. a gdy w latach 40-tych XVIII w. kopalnie wędrujące w terenie poczęły się stabilizować to Źródła notują istnienie w polu "Glückauf" kopalni podziemnej, udostępnianej sztolnią długości ok. 92 m. Udostępniała ona dwa pokłady, które wybierano systemem chodników wybierkowych. Kopalnia dysponowała również dwoma szybami, nad którymi powstały budowle nadszybia - chroniące urządzenia wyciągowe (kołowroty ręczne). W 1777 r. wydrążono nową sztolnię, tzw. "Głęboką", której ujście zlokalizowano w Rusinowej. Pełniła funkcje odwadniające i wentylacyjne dla pól górniczych "Glückauf", "Caesar", "Bergrecht" i "Gnade Gottes". Sztolnia ta (rozbudowywana) przecięła do1796 r. 12 pokładów węgla, z tego 7 w polu "Caesar". Rekonstrukcja techniki górniczej stosowanej w interesujących nas polach górniczych, z którymi w związku pozostaje interesujący nas tutaj zespół szybu "Teresa", dokonana w 1992 r. przez dr inż. Eufrozynę Piątek i dr inż. Zygfryda Piątka wskazuje, że już w XVIII w. zasadniczym typem kopalni była tutaj kopalnia podziemna udostępniająca pokłady węgla przy pomocy sztolni i szybów. Incydentalnie tylko - w fazach rozpoczynania i kończenia eksploatacji poszczególnych pokładów, kopalinę pozyskiwano systemem dukli.

   Od lat 80-tych XVIII w. upowszechniać się tutaj począł system filarowy wybierania pokładów. Eksploatacja kopalń nie zawsze przebiegała w sposób ciągły. Wynikało to z trudnych warunków geologicznych, stosowania mało racjonalnego systemu wybierania, konieczności przesuwania załóg z robót wydobywczych do przygotowawczych (przerwy w wydobyciu powodował również ograniczony rynek zbytu produkcji kopalń). W pierwszej poł. XIX w. wskaźnik rytmiczności pracy kopalń wyraźnie się poprawił. Miało na to wpływ również scalanie pól górniczych i dalsza stabilizacja kopalń, doskonalenie techniki udostępniania i urabiania złoża, odwadniania i wentylacji, etc. W pierwszej poł. XIX w. zasadniczym był typ kopalni udostępnianej sztolnią, z której wykonywano chodniki główne do pokładów węgla. Poziom sztolniowy i chodników łączono z powierzchnią kilkoma szybami: pionowymi i pochyłymi, których głębokości sięgały do 40 m. Poważną rolę odgrywała przy tym tzw. sztolnia Dziedziczna, pochodząca z lat 90-tych XVIII w., która przecinała warstwy węglonośne w polach "Glückauf" i "Caesar" w linii późniejszych szybów "Teresa", "Anton" i "Jakob". Jej długość sięgnęła w 1810 r. 2723 m a zabezpieczona wówczas była obudową drewnianą (na dług. 1060 m) i murową (na dług. 281 m), na pozostałych odcinkach wyrobiska sztolni pozostawiono bez obudowy.

   W latach 40-tych XIX w., wskutek wyczerpywania się zasobów węgla powyżej poziomu sztolniowego, przystąpiono do budowy nowego poziomu wydobywczego, na głębokości ok. 60 m. pod powierzchnią ziemi. Pierwszy poziom głębinowy kop. "Caesar" udostępniono szybem "Teresa", zgłębionym w 1844 r., dwuprzedziałowym. Był to szyb wydobywczy, którym poza urobkiem ciągnięto również wodę kopalnianą. Funkcje wentylacyjne powierzono sąsiadującym z "Teresą" szybom "Anton" i "Jakob". Podstawowym systemem wybierania pokładów był tutaj już system filarowy (stosowany zarówno w odmianie zabierkowej jak i ubierkowej), podłużny, z likwidacją wybranej przestrzeni przez zarabowanie. Urobek wydobywano przez szyb "Teresa" kołowrotem ręcznym, dwuosobowym.

   W latach 1864-1867 zbudowano obok szybu maszynownię, w której zainstalowano parowy wyciąg kopalniany. Parę dostarczano ze zbudowanej obok kotłowni. Przypuszczalnie był to wyciąg dwubębnowy o napędzie z silnika dwustronnego działania. Równocześnie, nad szybem zbudowano wieżę szybową, na której umieszczono koła kierujące liny. Była to zapewne wieża murowana, z cegły ceramicznej, typu "basztowego" ("Malakowturm"), której relikty składają się w sposób istotny i determinujący wręcz kształt nadszybia współczesnego. Obok nowego wyciągu kopalnianego w szybie zainstalowano wówczas również pompę tłokową o napędzie parowym służącą do odwadniania poziomu głębinowego. Szyb "Teresa" w XIX w. kilkakrotnie pogłębiano: w latach 1864-1868 do poz. +370 m., w latach 1868-1872 do poz. +315 m., w latach 1875-1883 do poz. +245 m., w latach 1895-1896 do poz. +185 m.

   W drugiej poł. XIX w. kształtować się też poczęła współczesna zabudowa powierzchni. W 1874 r. obok szybu "Teresa" (na zach. od nadszybia) powstał nowoczesny zakład przeróbki mechanicznej węgla, który poddawano wzbogacaniu ręcznemu oraz w osadzarkach systemu C. Lühring. W miejscu dzisiejszego zwału skały płonnej zbudowano w 1874 r. również koksownię liczącą 30 piecy syst. Coppé.

   Ok. 1890 r. w związku z projektowanym uruchomieniem IV poziomu wydobywczego i poszerzeniem kopalni w kierunku poziomym i w głąb złoża dokonano modernizacji wyposażenia technicznego kopalni, głównie w zakresie transportu pionowego i odwadniania głównego. W pogłębionym szybie "Teresa" zabudowano nowe urządzenie wydobywcze - wyciąg dwubębnowy, o napędzie z silnika dwucylindrowego, bliźniaczego, leżącego o napędzie parowym. Nową maszynownię zbudowano w miejscu tej funkcjonującej do dzisiaj. Jako, że wcześniejsza usytuowana była na zach. od szybu (odchylona o 90o od obecnej osi maszyna-szyb) wymagało to przebudowy konstrukcji nośnej i układu kół kierujących linę na wieży wyciągowej. W tym celu można było albo dobudować jedną kondygnację starszej wieży nadszybowej "basztowej" i na nim ustawić oś kół linowych albo postawić stalową wieżę nadszybową, zastrzałową, wkomponowując ją w istniejącą "basztową" wieżę nadszybową. Brak danych Źródłowych uniemożliwia precyzyjną odpowiedź na pytanie o wariant, jaki wówczas zrealizowano. Drugi, w mniejszym stopniu ingerował w starszą bryłę, pierwszy mógł zmienić kształt jej górnej partii, przy czym oba utrzymywać mogły istotę tradycyjnej bryły, której archeotyp czytelny jest m.in. w XIX-wiecznej ikonografii budowli nadszybowych Zagłębia Dolnośląskiego, a także w znanych nam z terenu Górnego Śląska nadszybiach typu "Malakow", czy podobnych z obszarów górniczych Niemiec, Anglii bądź Belgii.

   W tym czasie kopalnia była już wielopoziomową, udostępnioną jednym szybem wydobywczym i kilkoma peryferyjnymi - wentylacyjnymi a szyb sięgał głebokości 310 m.

   W 1898 r. wstrzymano ruch koksowni. Od 1901 r. węgiel wzbogacony w zakładzie przeróbczym, transportowany był kolejką napowietrzną, linową, wspartą na stalowych podporach do stacji kolejowej Kamieńsk (długość trasy 3,1 km, wydajność kolejki wagonikowej 25 t/godz.) - relikty podpór czytelne są w terenie do dzisiaj. Kontynuowano modernizację odwadniania. Pompy tłokowe o napędzie parowym zainstalowane nad przedziałem wodnym szybu przeniesiono do zbudowanej na podszybiu poziomu V (+185 m.) ko-mory pomp głównego odwadniania. Wodę na powierzchnię tłoczono stąd rurociągiem.

   W 1903 r. zbudowano elektrownię. Wyposażono ją w generator 320 kW (AEG Berlin), napędzany silnikiem parowym. Pozwoliło to na podjęcie elektryfikacji. W latach 1901-1904 zmodernizowano zakład przeróbczy, zelektryfikowano napędy w sortowni i na oddziale płuczek. Zelektryfikowano trasy kolejek transportowych biegnące od szybu "Teresa", warsztaty mechaniczne i kuźnię. Usprawniono również gospodarkę wodami popłuczkowymi, tworząc na płn. i wsch. od szybu zespół 3 stawów osadnikowych, których relikty wciąż są czytelne w terenie. W 1907 r. uruchomiono kompresor powietrza do napędzania narzędzi górniczych: wiertarek, młotków, kołowrotów stosowanych w transporcie podziemnym do pociągu wozów kopalnianych. W 1904 r. powstała pierwsza łaźnia górnicza, hakowa, łańcuchowa, w 1909 r. zbudowano na powierzchni skład materiałów wybuchowych.

   Program rekonstrukcji kontynuowano w okresie I wojny Światowej i do roku 1920. Wykonano wówczas nowe przekopy w kierunku szybu "Wojennego" (obecnie "Pokój") w Kamieńsku, stanowiącego element składowy kopalni "Sophie" w Jedlinie Zdroju, wprowadzono nowe sprężarki powietrza, przebudowano kotłownię, na powierzchni kopalni zbudowano również transformator 150 kV. W tym czasie poważnie rozważano połączenie kopalni "Caesar" w Wałbrzychu z kopalnią "Sophie" w Jedlinie Zdroju przez szyby "Teresa" i "Wojenny". W tym nowym układzie szyb "Teresa" pełnić miał już funkcje nie szybu wydobywczego lecz zjazdowo-wentylacyjnego. Stąd w latach 1921/22 wstrzymano wydobycie i przystąpiono do rekonstrukcji powierzchni. Zdemontowano zakład przeróbczy, kolejkę napowietrzną, przebudowano rurę szybową z prze-kroju prostokątnego na kołowy i poszerzono jej Średnicę. W 1923 r. obok szybu zbudowano nowoczesną rozdzielnię energetyczną, parowy wyciąg szybowy zastąpiono elektrycznym a nad nadszybiem zabudowano nową stalową wieżę nadszybową. RównoczeŚnie zlikwidowano estakady łączące nadszybie z zakładem przeróbczym. W związku z na-silającym się w Niemczech kryzysem w przemyŚle węglowym w roku 1925 wstrzymano ruch zakładu, wyrobiska uległy zatopieniu. W 1953 r. przystąpiono do ich odwodnienia i po-głębienia szybu do poz. +50 m. Te ostatnie roboty rozpoczęto w 1957 r., zakończono w 1958. W 1961 r. uruchomiono nowe urządzenie wyciągowe, typu Koepe o napędzie elek-trycznym, przeniesione tutaj z szybu "Tytus" ("Dawid"). Szyb zyskał funkcje szybu wentylacyjnego, wdechowego. W latach 70-tych XX w. przy Ścianach wsch. i zach. nadszybia zbu-dowano stację wentylatorów kopalnianych. W 1976 r. rozbudowano rozdzielnię 3 kV i zbudowano nową 10 kV, zbudowano stację sprężarek, zmodernizowano wyposażenie kot-łowni, zbudowano zmiękczalnię wody i chłodnię wody obiegowej. W 1992/93 r. realizując program likwidacji wydobycia węgla w Zagłębiu i wstrzymania eksploatacji wsch. części kopalni "Thorez" szyb "Teresa" utracił swe funkcje. Kierownictwo kopalni wystąpiło z wnioskiem o zgodę na likwidację szybu przez zasypanie go.

   Szczęśliwie obiekty powierzchniowe znalazły nowego właściciela, który po ich przebudowie zorganizował salon sprzedaży samochodów (równolegle do ul. Noworudzkiej, na bazie d. obiektów stajni oraz admin.-socjalnych i rozdzielni). W nadszybiu urządził znakomite muzeum górnictwa, przysposabiając przy tym wieżę wyciągową do roli platformy widokowej. W dawnej maszynowni utrzymał oryginalny elektryczny wyciąg kopalniany z 1924 r. (do 1959 pracujący w maszynowni szybu "Tytus", w głowicy basztowej, żelbetowej wieży nadszybowej), urządzając wokół niego ciekawe muzeum motoryzacji, eksponujące pamiątki osobiste wielu znanych szoferów i motocyklistów, przyjaciół Pana Jerzego Mazura. Wewnętrzne drogi komunikacyjne zespołu zyskały miana wybitnych rajdowców samochodowych i motocyklowych, pod placem manewrowym przysposobiono dla ruchu turystycznego, odkrytą w toku przebudowy jego nawierzchni, sztolnię udawadniającą role górnicze, pochodzącą z lat 20-tych XX w.

   Podkreślić należy z pietyzmem utrzymywane i eksponowane walory urbanistyczno-architektoniczne, zwartego zespołu, którego dominantą pozostaje nadszybie, z wyraźnie kreślonymi liniami zabudowy determinowanymi funkcjami technicznymi poszczególnych obiektów nań się składających: maszynownia, rozdzielnie energetyczne i transformator, d. bud. admin.-socjalny, etc.

Uwagę zwraca samo nadszybie, typu "basztowego" o formach charakterystycznych dla budowli tego typu pochodzących z 2 poł. XIX w. Znamiennym pozostaje dlań bryła przykryta 2-spadowym dachem, z kształtowanymi wyraźnie szczytami, flankowanymi na froncie ośmiokątnymi wieżyczkami, sugerującymi quasi obronny charakter budowli, które to formy tak chętnie stosowane były we wczesnej architekturze górniczej, zwłaszcza w wieżach nadszybowych typu "Malakow", do którego to modelu nadszybie "Teresy" nawiązuje.

   W budowlach d. siłowni energetycznej, rozdzielni i transformatora czytelnym jest proces przemiany technicznej kopalni związany przede wszystkim z zachodzącymi tutaj u progu XX w. procesami elektryfikacji.

   Podkreślenia wymagają również aspekty krajobrazowe zespołu, znakomicie wpisujące go w górzysty pejzaż okolicy, bogaty w zieleń i sąsiadujący z wyniosłym zwałem skały płonnej.

   Ślady XIX-wiecznej eksploatacji górniczej czytelne są również w najbliższych okolicach szybu. Na płd. od niego pozostają niewielkie zwałowiska skały płonnej, znaczące niewielkie szyby wentylacyjne, zgłębiane zapewne z pocz. XX w., niektóre z nich zaślepione jedynie deskowaniem. Znajdujemy tutaj również warpie znaczące dawne dukle, szczególnie bogate w linii pomiędzy szybem "Teresa" a szybem "Wojenny" ("Pokój").

   W sumie na obszarze okalającym szyb "Teresa" znajdujemy szereg reliktów znaczących bogatą tu do pocz. XX w. działalność górniczą, o sporych walorach informacyjnych dla archeologii przemysłowej.